Staat van beleg is een andere benaming voor noodtoestand. De regering van een land kan de noodtoestand uitroepen. Dat wordt gedaan in een officiële aankondiging. Het betekent dat er een ernstige situatie is in een land en dat de normale wetgeving tijdelijk niet meer geldt. Zo kan er sneller ingegrepen worden als dat nodig is.
De staat van beleg kan bijvoorbeeld afgekondigd worden bij een (burger)oorlog, maar ook bij rampen als overstromingen, aardbevingen en pandemieën. Een regering krijgt daardoor bijzondere bevoegdheden en mag burgers beperkingen opleggen omwille van de veiligheid van het land; dat betekent dus meer macht. Het afkondigen van de staat van beleg kan een heel goed middel zijn om te zorgen dat de mensen in een land beschermd worden. Helaas maken dictators er ook graag gebruik van. Ze zien het als een vrijbrief om de macht naar zich toe te trekken en de vrijheid van burgers in te perken. Zo is in Syrië de noodtoestand jaren van kracht geweest.
Voorbeelden staat van beleg
Er zijn naast Syrië veel landen in de wereld waar ooit een staat van beleg van kracht is geweest. We geven een paar voorbeelden:
Nederland – Minister-president De Geer kondigde op 19 april 1940 de staat van beleg aan voor heel Nederland.
China – Op 19 mei 1949 werd tijdens de Chinese burgeroorlog de staat van beleg afgekondigd voor Taiwan en later voor het hele land. De staat van beleg in Taiwan duurde ruim achtendertig jaar.
Oekraïne – Poetin kondigde in 2022 de staat van beleg af in de vier geannexeerde provincies Donetsk, Loegansk, Zaporizja en Cherson in Oekraïne. Dat betekende dat het leger meer macht kreeg en de vrijheid van burgers aan banden werd gelegd.
Turkije – Vanwege de (mislukte) coup werd in 2016 de staat van beleg afgekondigd in Turkije. Die werd pas in 2018 opgeheven.
Spanje – In oktober 1934 kwamen linkse krachten in opstand omdat er een zeer rechtse partij toetrad tot de regering. Er braken onrusten uit en er werd een staat van beleg afgekondigd. Die duurde tot januari 1935.
Frankrijk – Tijdens de Algerijnse Onafhankelijkheidsoorlog (1954-1962) was er een staat van beleg van kracht vanwege de onrust in het land
Filipijnen – Er is op de Filipijnen een aantal keren een staat van beleg afgekondigd vanwege binnenlandse conflicten.
Na 11 september 2001 werd er in Amerika geen officiële staat van beleg afgekondigd, maar er werden wel maatregelen genomen om de veiligheid te waarborgen, zoals meer bevoegdheid voor de veiligheidsdiensten.
Nederland
Wij kennen sinds 1996 twee varianten van de noodtoestand: beperkte noodtoestand en algemene noodtoestand. Die kan de regering afkondigen en dit besluit wordt in het Staatsblad gepubliceerd. Vervolgens kunnen noodmaatregelen doorgevoerd worden op allerlei terreinen zoals vervoer, defensie, financiën en gezondheidszorg. Je kunt daarbij denken aan verplichte evacuatie van de bevolking of het instellen van een avondklok. Stel dat de dijken op het punt staan om door te breken, dan kan een waterschap beslissingen nemen zonder eerst te overleggen met betrokkenen zoals eigenaren van een stuk grond. Door de noodtoestand worden de rechten van burgers tijdelijk ingeperkt om snel te kunnen schakelen.