Een schilderij van Rembrandt is kunst. Een beeldhouwwerk van Michelangelo is kunst, een gedicht van Slauerhoff, een literair werk van Arnon Grunberg, een compositie van Chopin, een installatie van Jan Dibbets. Het valt allemaal onder de noemer kunst. Maar waarom?
Tekeningen, schilderijen, foto’s, beeldhouwwerken, theaterstukken, muzikale composities, films, literaire romans, dichtbundels, bouwwerken. Het zijn manieren waarop creativiteit en kennis tot uiting worden gebracht en kunnen resulteren in kunst. Hoe kan het dat wanneer jij een tekening maakt of liedje schrijft dat niet direct onder kunst wordt geschaard?
Kunst raakt je en brengt een ervaring teweeg
Allereerst ligt onder kunst een ambacht of een technische vaardigheid die zo wordt ingezet dat het niet louter gaat om de functie van een werk, maar ook om de creativiteit en de zeggingskracht ervan. Kunst moet iets ‘bewerkstelligen. De maker creëert een object dat door een kijker gezien wordt en iets doet met die kijker. Het brengt een ervaring teweeg. De kijker wordt op gedachten gebracht, op een verkeerd been gezet, emotioneel geraakt en ga zo maar door.
Hieruit valt op te maken dat het geven van een definitie van kunst eigenlijk ondoenlijk is. Niet alleen omdat het moeilijk te duiden is, maar ook omdat het cultureel- en tijdgebonden is. Zo hebben in de loop van de geschiedenis meerdere filosofen zich gebogen over wat kunst is. Plato meende dat kunst bestaat uit het nabootsen van de werkelijkheid. Immanuel Kant zoekt het meer in de richting van een manier om (mentaal) te communiceren. Tolstoj meent dat kunst een manier is om mensen te verbinden door middel van gedeelde gevoelens. Hij meent bovendien dat kunst in de samenleving onmisbaar is.
Oorspronkelijk was er van een persoonlijke uiting bij kunst geen sprake
Oorspronkelijk staat kunst voor ambacht. Het is een kunde. Als kunstenaar onderscheidde iemand zich als ambachtsman van de rest van de werkenden door bijvoorbeeld religieuze voorstellingen te maken. De meeste kunstenaars werkten in opdracht van een rijke familie of een van de kerk. De symboliek in een schilderij of beeldhouwwerk was enorm belangrijk. Van een persoonlijke uiting was geen sprake en een werk werd dan ook niet gesigneerd.
Tegenwoordig is dat anders en wordt een kunstwerk eigenlijk altijd gesigneerd. Sterker nog, zonder die handtekening of naam is het werk vaak al niets waard. We willen weten wie de maker is. Of het nu gaat om figuratieve of abstracte kunt. Die laatste is ontstaan uit de figuratieve kunst. Dat kunnen we goed zien aan de werken van iemand als Mondriaan. Schilderde hij aan het begin van zijn carrière vooral figuratief, zoals bomen, later werd hij bekend met zijn Victorie Boogie Woogie schilderij dat louter uit gekleurde vlakjes bestaat. Op deze manier ziet de kijker niet alleen een ontwikkeling in het werk dat er is gemaakt, maar ook de persoonlijke ontwikkeling die de kunstenaar zelf doormaakte. Dat maakt het werk des te interessanter.
Op Ensie treffen we een definitie van kunst die in deze lijn ligt. ‘Kunst is het vermogen om dat wat in geest of gemoed leeft of gewekt is, op zodanige wijze tot uiting te brengen, dat het kan ontroeren door schoonheid. Kunst is een ambacht dat bedoeld is om de zintuigen te prikkelen.’ Een kunstwerk is eigenlijk altijd uniek. Een kunstwerk wordt niet in grote hoeveelheden geproduceerd.
Kunst: de pindakaasvloer van Wim T. Schippers
De verschillen in kunstwerken zijn groot. Als het om kunst gaat is er eigenlijk voor iedereen wel een vorm te vinden die iemand aanspreekt. Sommige mensen houden van de traditionele kunst zoals de figuratieve werken van de schilders uit de zeventiende eeuw. Andere mensen hangen een andere stroming aan zoals bijvoorbeeld abstracte kunst van
Matisse of expressionistische kunst van Van Gogh, een popart werk van Andy Warhol of conceptuele kunst waarbij het idee belangrijker is dan de uitvoering zoals de werken van Duchamps of het bijzondere werk van Wim T. Schippers. Schippers zorgde voor een pindakaasvloer in het Boymans van Beuningen. Voor het eerst te zien in 1969. De pindakaasvloer was een uiting van Schippers over de zinloosheid en onzinnigheid van ons bestaan. Desalniettemin waren sommige zaken ook interessant en de moeite waard, meende hij.
Welke kunstvorm momenteel in zwang is? Volgens Catawiki is het verstandig nu te investeren in bijvoorbeeld de Amerikaanse Alex Da Corte. Een multimedia-kunstenaar die installaties, fotografie, video en beeldhouwwerken maakt. Zijn werk kenmerkt zich door verwijzingen naar de populaire cultuur, zoals popmuziek, film en kunst. Katherine Bernhardt maakt enorm grote schilderijen met patronen van alledaagse voorwerpen, zoals fruit, sigaretten en schoenen in combinatie met elementen uit de natuur en dieren. De afbeeldingen in felle kleuren staan los van hun context en vormen krachtige composities, zo schrijft Catawiki. Volgens de veilingsite gaan haar werken binnenkort flink in waarde stijgen. Verzamelaars zijn gretig. Kunst is geld waard.
Kunst is geld waard
Een lijstje, vorig jaar samengesteld en kenbaar gemaakt in het televisieprogramma De Wereld Draait Door, laat zien dat een abstract kunstwerk van Willem de Kooning een van de duurste is. Het schilderij waarop een vrouw te zien is, is gemaakt in 1953. In 1994 werd ‘Woman III’ verkocht aan Thomas Amman. Hij verkocht het schilderij later aan David Geffen, die het op 18 november 2006 verkocht aan Steven A. Cohen. Onbekende investeerders met een dikke portemonnee. Deze laatste verkoop leverde het meeste geld op, namelijk $163.400.000.
In de lijst komen ook Jackson Pollock, Modigliani, Picasso, Rembrandt, Rothko, Gaugain en Cézanne voor. Op 1 staat Leonardo da Vinci met het werk Salvator Mundia ofwel ‘verlosser van de wereld’. Het is bij Christie’s in New York geveild voor vierhonderd miljoen dollar.
Kunnen we de werken van Banksy kunst noemen?
Een doeltreffende manier waarop kunst in waarde stijgen kan, is door er een bijzondere draai aan te geven. Hij begon als graffiti-artiest met bijzondere beelden die anders waren dan die van andere graffiti-artiesten. Denk aan beelden van politieagenten en soldaten. Waar Banksy, want daar hebben we het hierover, vooral de aandacht mee trok was het veranderen van de aard van een kunstwerk op een radicale manier. Wie kent niet de stunt die hij uithaalde toen in 2018 het schilderij Banksy’s Girl With Balloon bij het Londense Sotheby’s werd geveild. Nadat het stuk was geveild voor maar liefst 1.185.000 euro werd de onderste helft door een papiervernietiger in stukken gesneden. De vernietiger zat in de lijst verborgen. Het is niet de enige stunt die Banksy uithaalde. Wie er achter deze naam schuilt is overigens ook niet bekend. Naast het gissen wie deze kunstenaar is, staat het ook nog wel eens tot discussie of hier überhaupt sprake is van kunst. Wat vind jij?