Wat is een pandemie?

11 jan 2021 | Gezondheid

wat is een pandemie

Een pandemie is een epidemie maar dan op wereldwijde schaal. Het woord pandemie komt uit het Grieks. παν (pan) betekent geheel en δμος (dêmos) betekent volk. Om te weten wat een pandemie is, is het belangrijk om eerst te weten wat een epidemie is. Het Griekse epidémios betekent “over de (gehele) bevolking” en is een verschijnsel dat meestal in ongunstige zin optreedt in een kleiner of groter gebied van mens of dier. Epidemie wordt vaak gebruikt wanneer een ziekte in een grotere frequentie dan normaal voorkomt. 

In eerste instantie werd het begrip epidemie alleen gebuikt voor besmettelijke ziekten gebruikt. Later werden ook niet-besmettelijke aandoeningen zoals bronchitis, maagzweren, hart- en vaatziekten en allerlei (kwaadaardige) gezwellen, en in overdrachtelijke zin voor verschijnselen als alcoholisme, zelfdoding en jeugdcriminaliteit onder epidemieën geschaard. 

Het ontstaan van een pandemie

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kan een pandemie ontstaan wanneer aan drie eisen is voldaan. Ten eerste moet het om het opkomen van een ziekte gaan die nieuw is voor de populatie. Daarnaast moet het een ziekte zijn die mensen infecteert en zware klachten veroorzaakt. Ten derde moet de ziekte zich gemakkelijk verspreiden onder de bevolking

Een ziekte die wijd verspreid is of een ziekte waarbij veel mensen doodgaan, is dus niet direct een pandemie maar moet ook infecterend zijn. Hierdoor is bijvoorbeeld kanker wel een ziekte waaraan veel mensen overlijden maar wordt deze niet als een pandemie gezien omdat kanker niet overdraagbaar is. 

Groter risico op een pandemie dan vroeger

Er zijn een aantal risico’s waardoor de wereld steeds meer risico loopt dat er pandemieën ontstaan. Dat komt omdat door bevolkingsgroei en verstedelijking en het ontstaan van veel megasteden. Hierdoor kunnen virussen zich makkelijker verspreiden. Ook door een toename van de voedselproductie en veehouderij, het wereldwijd reizen en handelen wordt het risico groter. Daarnaast speelt ook de vergrijzing een rol alsmede de veranderingen in het klimaat en ecosystemen.

De zes fases vane en pandemie

Door de WHO worden zes verschillende ‘pandemische fases’ gehanteerd om de verspreiding van ziektes te classificeren. Onderstaand een overzicht van de fases indien het gaat om een griepvirus. 

Pandemie-alarmfases van de WHO
Fase Beschrijving 
Er circuleren geen dierlijke griepvirussen waarvan bekend is dat ze infecties veroorzaken bij mensen. 
Van een dierlijk griepvirus is bekend dat het een infectie heeft veroorzaakt bij een mens. Het virus wordt daarom als een mogelijke veroorzaker van een pandemie gezien. 
Een dierlijk of menselijk-dierlijk griepvirus heeft enkele gevallen of kleine clusters van besmetting veroorzaakt bij mensen. Er is geen sprake van grootschalige overdracht van het virus van mens op mens. 
Van het dierlijke of menselijk-dierlijke griepvirus is bevestigd dat er sprake is van overdracht van mens op mens, wat betekent dat de kans op een uitbraak zeer aanwezig is. Fase 4 betekent een significante verhoging van het risico op een pandemie, maar een pandemie is nog niet onvermijdelijk. 
Hetzelfde griepvirus heeft uitbraken veroorzaakt in twee of meer landen in dezelfde WHO-regio. Deze fase geeft aan dat een pandemie waarschijnlijk is. 
Naast de criteria van fase 5 heeft het griepvirus een uitbraak veroorzaakt in minstens een ander land in een andere WHO-regio. Deze fase geeft aan dat er sprake is van een pandemie 

Post-piekperiode en de Post-pandemische periode 

Naast deze fases is er ook nog een Post-piekperiode en een Post-pandemische periode. De Post-piekperiode is de periode waarin het aantal ziektegevallen in de meeste landen daalt. Omdat pandemieën vaak in golven optreden, is het in deze periode niet ondenkbaar dat het aantal ziektegevallen vervolgens weer gaat stijgen.

In de post-pandemische periode daarentegen is de activiteit van de virussen is terug op het normale niveau.

Historische pandemieën

Van de 14e tot de 19e eeuw was de pest endemisch in Europa en soms pandemisch. Ook 

Tuberculose valt onder de pandemieën en is nog steeds één van de tien meest voorkomende doodsoorzaken

Influenza-pandemieën

Influenza (griep) is een van de meest voorkomende pandemieën. Onderstaand een lijst met de belangrijkste influenza-pandemieën. Waarschijnlijk is de eerste griepandemie in 1510 geweest. Het ging om de “Asping oppression”, een ziekte die zich kenmerkte zich door hoesten, koorts en moeite met ademhalen. Deze ‘griep’ kwam vermoedelijk vanuit Azië via Afrika en verspreidde zich toen in een snel tempo over Europa. Dodenaantal onbekend.

Aziatische of Russische griep in 1889-1890

Een grieppandemie die zich door de komst van spoorwegen en stoomboten snel wereldwijd kon verspreiden werd in december 1889 voor het eerst gerapporteerd in St. Petersburg. Binnen maar liefst vier maanden verspreidde deze ziekte zich over de hele wereld. Het hoogtepunt werd bereikt in de VS maar zeventig dagen na de melding in St. Petersburg. Het dodenaantal: 1 miljoen.

Spaanse griep 1918-1920 

De dodelijkste griep ooit en de Spaanse griep genoemd omdat de Spaanse kranten, niet gehinderd door oorlogscensuur, er als eerste over schreven. Het ging om een vogelgriep die zich had aangepast aan zoogdieren. Niemand weet waar deze griep voor het eerst opdook, wel dat hij zich samen met de late wintergriep van 1917 in de VS heeft verspreid. Er waren 500 miljoen zieken en het dodental wordt geschat op 50-100 miljoen.

Aziatische griep 1957-1958 

Ontstaan toen een zoogdier de Spaanse griep met twee nieuwe genen van de vogelgriep combineerde. Kinderen en jongvolwassenen (onder de 39) werden het hardst getroffen. De eerste rapportage was in Singapore in februari 1957 maar tegen de zomer had dit virus de hele wereld bereikt. Dodental: 1,1 miljoen

Hongkonggriep 1968-1969

Ontstaan waarschijnlijk in het destijds weinig mededeelzame China. Bekend in de rest van de wereld dankzij de Engelse krant The Times, na een uitbraak in Hong Kong. Deze griep circuleert nog steeds en is nu in de winter actief als seizoensgriep. Dodental: 700.000

Russische of rode griep 1977

Een griepsoort die voornamelijk mensen onder de 25 trof, dook op in Rusland in november 1977. Dit virus bleek het jaar daarvoor door China te zijn geïsoleerd. Het leek een experimenteel vaccin voor levende dieren dat uit het lab was ontsnapt, omdat het vrijwel hetzelfde H1N1 virus was dat in de vroege jaren vijftig circuleerde. Mensen geboren na 1957 hadden geen immuniteit, gelukkig waren de  effecten mild.

Varkensgriep 2009 

De pandemische griep uit 1918 bleef bij varkens bestaan en vormde in 1998 samen met andere griepsoorten een hybride variant, die zich door de VS verspreidde. Virologen waarschuwden en hun angst werd in 2009 met de Mexicaanse griep waarheid. 

Mexicaanse griep (juni -augustus 2010) 

Deze griep heet officieel Nieuwe Influenza A (H1N1) en was dus aanvankelijk de varkensgriep. Het virus behoort tot een nieuwe stam van het H1N1-varkensgriepvirus en had zijn oorsprong in Mexico in maart 2009 maar breid zich in april uit naar de Verenigde Staten en al snel ook naar andere landen. Op 11 juni verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat het uitbreken van Influenza A (H1N1) een pandemie is.Op 28 augustus 2009 zijn er al 209.438 besmettingen en ten minste 2.185 doden als gevolg van het virus vastgesteld. Bij de meeste  sterfgevallen is vaak sprake van een combinatie met één of meerdere andere aandoeningen waardoor de patiënt al een sterk verminderde gezondheid heeft. Overlijden aan alleen Mexicaanse griep is zeldzaam. Omdat de infectie vrij mild is, melden veel patiënten zich niet. Toch zijn er in totaal wereldwijd 17.483 bevestigde sterfgevallen geweest Vanaf 11 augustus 2010 werd de Mexicaanse griep niet langer een pandemie genoemd.

In 2010 steekt het virus helaas opnieuw de kop op en zijn er eind december in het Verenigd Koninkrijk reeds 39 mensen overleden aan de Mexicaanse griep en lagen 738 mensen met het virus op de afdeling intensieve zorg. 

Ook in 2015 steekt het virus weer de kop op maar dan in India. Op 9 maart 2015 werden 1370 doden gemeld en in totaal raakten meer dan 25.000 mensen besmet.

Bij de griepepidemie die in januari 2016 in Nederland heerste, was er voornamelijk sprake van het H1N1-virus. De term Mexicaanse griep wordt tegenwoordig nog maar zelden gebruikt en wordt de ziekte aangeduid met Influenza A/H1N1 en wordt deze vorm als gewone griep behandeld.

COVID-19  (2020-2021) 

Op 11 maart 2020 wordt door de WHO officieel vastgesteld dat de uitbraak van het SARS-CoV-2 virus tot een pandemie heeft geleid. Eind september 2020 waren er wereldwijd al 1 miljoen mensen aan de pandemie overleden. Rusland claimt als eerste het vaccin te hebben toegediend. Op 6 januari 2021 wordt in Veghel de eerste vaccinatie tegen het virus in Nederland toegediend. 

Bronnen: 

Wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Pandemie

NOS: https://nos.nl/artikel/2326765-corona-uitbraak-nu-officieel-pandemie-wat-betekent-dat.html