De mammoet is een uitgestorven diersoort dat veelvuldig in prehistorische films wordt gezien. Het bekendste voorbeeld van een bekende mammoet, is de mammoet uit de films van Ice Age. Hoewel mammoeten al heel lang zijn uitgestorven, vertonen ze nog veel overeenkomsten met de Aziatische en Afrikaanse olifant. Veel mensen denken dat er maar één soort mammoet bestond, maar in feite bestonden er diverse soorten mammoeten die verspreid over het noordelijk halfrond voorkwamen en naast elkaar konden samenleven.
Wat is een mammoet?
Een mammoet is een uitgestorven diersoort dat behoorde tot de olifantachtigen. Vroeger waren er meerdere soorten van de mammoet te onderscheiden, die elk hun eigen leefgebied hadden en hun eigen, unieke kenmerken. Door nog onbekende redenen is de mammoet ongeveer aan het einde van de ijstijd uitgestorven.
De mammoet vertoont veel overeenkomsten met de olifant die wij vandaag de dag kennen. Beide soorten hebben grote slagtanden en ongeveer dezelfde lichaamsvormen. De mammoet was daarentegen nog een stuk groter dan de hedendaagse olifant.
Taxonomische indeling
De mammoet wordt op deze manier taxonomisch ingedeeld:
- Rijk: Animalia (dieren)
- Stam: Chordata (chordadieren)
- Klasse: Mammalia (zoogdieren)
- Orde: Proboscidea (slurfdieren)
- Familie: Elephantidae (olifanten)
- Geslacht: Mammuthus
Welke mammoeten bestonden er allemaal?
Er hebben in het verleden meerdere soorten mammoeten bestaan. Hoogstwaarschijnlijk hebben ze allen dezelfde voorouder. Hoewel de mammoeten wijdverspreid voorkwamen, deelden sommige soorten wel hun leefgebied met elkaar. Dit komt hoogstwaarschijnlijk omdat de dieren verschillende leefwijzen hadden.
De mammoetsoorten die anno 2022 bekend zijn, zijn:
- Zuidelijke mammoet (Mammuthus meridionalis) – leefde in het zuiden van Europa
- Steppemammoet (Mammuthus trogontherii) – leefde in heel Europa
- Wolharige mammoet (Mammuthus primigenius) – leefde in noordelijk Europa, Azië en Noord-Amerika
- Sardijnse dwergmammoet (Mammuthus lamarmorae) – kwam voor in Sardinië (Italië)
- Keizersmammoet (Mammuthus imperator) – kwam voor in Noord-Amerika
- Amerikaanse mammoet (Mammuthus columbi) – leefde in Noord- en Midden-Amerika
- Kretenzische mammoet (Mammuthus creticus) – leefde op Kreta (Griekenland).
Welke mammoet is het meest bekend?
De wolharige mammoet wordt gezien als de bekendste mammoet. Het dier kwam ongeveer 600.000 jaar geleden voor, in het tijdperk dat bekend is als het pleistoceen. Wanneer we aan een mammoet denken, denken we vooral aan de wolharige mammoet. Dit komt omdat de meeste mammoeten in films en op afbeeldingen eruit zien als een wolharige mammoet. Wolharige mammoeten hadden namelijk een dikke vacht, waarvan de haren soms tot aan de grond reikten.
Uiterlijk van de mammoet
De mammoet oogt als een grote olifant, met nog grotere slagtanden. De meeste mensen denken bij het horen van een mammoet aan de wolharige mammoet, met zijn lange, dikke vacht die soms tot aan de grond reikt. Toch was deze wollige vacht alleen toegeschreven aan de wolharige mammoet en de steppemammoet. Dit is simpel te verklaren, daar de wolharige mammoet en de steppemammoet leefden in de koudere regio’s. De andere mammoeten leefden in veel warmere gebieden en die waren dan ook vrijwel onbehaard. De ‘vacht’ van de overige mammoeten kan je vergelijken met de ‘vacht’ van de olifanten nu: op sommige plekken zitten haren, maar je kan overal door de vacht heen de huid zien.
Het wordt aangenomen dat mammoeten minder oud werden dan de huidige olifanten. Naar schatting werden mammoeten niet ouder dan 35 jaar, terwijl de hedendaagse olifanten met gemak 50 jaar oud kunnen worden.
Formaat van de mammoet
In Nederland wordt met ‘mammoet’ ook wel bedoeld dat iets gigantisch groot is. Daarom denken we ook dat mammoeten gigantisch groot waren. De keizersmammoet en de Amerikaanse mammoet waren inderdaad veel groter dan de olifant, maar andere mammoeten waren niet veel groter dan de Aziatische olifant die vandaag de dag nog op de wereld rondloopt.
Mammoeten hadden daarentegen wel allemaal veel grotere slagtanden dan de olifanten van nu. Stieren (mannetjes) konden slagtanden hebben die wel 4 meter lang waren.
Ontdekking en naamgeving van de mammoet
In Noord-Europa, Rusland en Siberië wordt al eeuwenlang fossiel ivoor gevonden. In de achttiende en negentiende eeuw zijn in Siberië redelijk goed bewaarde ingevroren lichamen gevonden in de permafrost. In 1901 werd een volledig lichaam gevonden. De jakoeten waren op dat moment al eeuwen bekend met dergelijke mammoetresten en hadden daar de naam ‘mamont’ aan gegeven, wat ‘aardworm’ betekent. Uiteindelijk is die naam in het Engels verbasterd tot mammuth, wat onze naamsgeving mammoet verklaart.
Leefgebied van de mammoet
De wolharige mammoet was door droogvallen van randzeeën in de ijstijd in staat om zich te verspreiden over grote delen van de wereld. Zo kwamen mammoeten op den duur voor in de toendragebieden en permafrostgebieden in het noorden van Europa, Azië en Noord-Amerika.
Hoewel het koud was in de leefgebieden van de mammoet, was het nog wel warm genoeg zodat er gras kon groeien. Naar schatting hadden mammoeten zo’n 180 kilo gras per dag nodig om te overleven. De dieren hadden sterke kiezen waarmee ze de harde grassen konden vermalen.
Het uitsterven van de mammoet
Naar alle waarschijnlijkheid is de mammoet ongeveer 4000 jaar geleden uitgestorven. De reden waarom de mammoeten uitstierven, zijn divers en er is nog veel discussie over de ware reden waarom de dieren zijn uitgestorven. Zo heeft klimaatverandering waarschijnlijk een zeer grote rol gespeeld, maar er bestaat meer discussie over de vraag of de mens (mede) verantwoordelijk is geweest voor het uitsterven van de mammoet.
De voornaamste reden dat mammoeten uitstierven komt door het feit dat de aarde langzaamaan opwarmde. Daardoor gingen er meer bomen en struiken groeien, waardoor de grassen (hun voedsel) langzaam maar zeker verdween. Daardoor konden mammoeten minder aan voedsel komen, overleden de zwaksten onder hun en dit is zover doorgezet dat de dieren uitstierven.
Bijzondere mammoetvondsten
In de afgelopen jaren zijn er een aantal bijzondere mammoetvondsten gedaan.
Zo hadden Russische wetenschappers in 1993 mammoetresten gevonden op Wrangel-eiland. Deze resten waren ongeveer 3700 jaar oud. Deze resten toonden aan dat de mammoet ongeveer 6000 jaar later was utigestorven dan aanvankelijk werd gedacht. De dieren die hier gevonden werden, waren erg klein. Waari n eerste instantie werd gedacht dat het om dwergmammoeten ging, gaat het echter meer waarschijnlijk over een vrouwtje dat op zeer jonge leeftijd drachtig is geworden. Net als bij hedendaagse olifanten, stoppen de vrouwelijke dieren met groeien na hun eerste dracht, daarom blijven ze ook vaak veel kleiner dan mannetjes.
In 1994 is een artikel gepubliceerd over een afbeelding van een mammoet in Egypte. Het graf stamt uit de achttiende Egyptische dynastie (1500 tot 1300 v. Chr). De afbeelding moet gemaaakt zijn naar voorbeeld van een levende mammoet, wat zou betekenen dat de mammoet pas 1000. voor Christus was uitgestorven. Echter is dit zeer onwaarschijnlijk, en is de tekening gemaakt door reconstructie van botten.
Aan het eind van 2002 werd de Yukagir-mammoet gevonden in de Siberische provincie Jakoetië. Dit ging om een wolharige mammoet die 18.000 jaar geleden heeft geleefd. Dit exemplaar is zo bijzonder omdat hij zeer goed bewaard is gebleven. De kop was (op de slurf na) vrijwel intact. Ook werd een complete poot gevonden en de maag had een nog goed geconserveerde inhoud.
2007: in mei van dit jaar werd een babymammoet van 10.000 jaar oud ontdekt, in het noorden van Siberië. Deze was zo goed intact gebleven, dat de ogen nog goed waren. Alleen een klein stukje van de staart ontbrak.
2013: in mei van dit jaar is op de Ljachovski-eilanden te Rusland een heel unieke vondst gedaan. Russische onderzoekers hebben hier namelijk vloeibaar bloed en spierweefsel van de mammoet gevonden.
De mammoet in Nederland
Naturalis, een museum in Leiden, Nederland, heeft de grootste mammoetverzameling ter wereld. Er liggen meer dan 10.000 mammoetbotten opgeslagen. Reden dat hier zoveel botten liggen opgeslagen, is te danken aan het onder water komen te staan van de Noordzee en de daarin gelegen Doggersbank. Tijdens de ijstijd was dit gebied namelijk een vlakte dat boven de zeespiegel lag. Doordat het ijs van de ijstijd ging smelten, kwam dit gebied helemaal onder water te staan, in een rap tempo. Vissers die rond het gebied van de Doggersbank met sleepnetten gingen vissen, hebben hier regelmatig grote botten naar boven gehaald. Een groot deel ervan is aan Naturalis gedoneerd.
De meest recente ontdekking in Nederland dateert van september 2009, waar bij het Oranjekanaal nabij Orvelte (provincie Drenthe) mammoetresten gevonden werden. De resten die gevonden waren hier, zijn een slagtand van ongeveer een meter lang, een paar kiezen en enkele botfragmenten. In hetzelfde gebied waren in 1991 ook al resten gevonden.