Het woord citaat is een zelfstandig naamwoord dat komt van het werkwoord citeren. Citeren betekent het letterlijk overnemen van andermans woorden en een citaat is dus een letterlijke weergave van de woorden van iemand anders. Het kan om een fragment uit een tekst gaan, maar ook om gesproken woorden.
Een citaat gebruik je vaak om een argument te ondersteunen of bewijsmateriaal te leveren. Omdat het bij een citaat om de woorden van iemand anders gaat, moet je altijd de oorspronkelijke auteur vermelden en het citaat tussen aanhalingstekens plaatsen. Je kunt een citaat ook inkorten, als het maar de oorspronkelijke boodschap behoudt. Je gebruikt dat (…) voor de ontbrekende tekst.
Citaatrecht
In de basis valt een citaat onder het auteursrecht; je mag niet zomaar werk van iemand anders overnemen en doen alsof het van jou is. Maar omdat bijvoorbeeld heel lastig is om een boekbespreking te maken als je zonder toestemming van de schrijver niets mag citeren, bestaat het citaatrecht. Het citaatrecht is een uitzondering binnen het auteursrecht en heeft betrekking op het citeren van tekst uit een werk (boek, film, toneelstuk, muziek, wetenschappelijke documenten) dat auteursrechtelijk beschermd is. Er is dus een uitzondering voor citaten, maar daarbij moet je wel aan bepaalde voorwaarden voldoen. Er moet een aanwijsbaar doel zijn voor het overnemen van de tekst en je mag niet meer citeren dan nodig is. Daarnaast mag een citaat nooit uit zijn verband zijn gehaald. In Amerika kennen ze het fair use principe. Dat is vergelijkbaar met het citaatrecht, maar minder streng.
Voorbeeld van een citaat
“Er zijn weinig dingen waaraan men zich zo ergert, als aan een goed voorbeeld” – Mark Twain
“O ouders! het voorbeeld! het voorbeeld! zonder dat slagen we met niets bij de kinderen” – Jean-Jacques Rousseau
Wat is een citaat uit een boek
Bij een boekbespreking worden vaak citaten gebruikt, om een indruk te krijgen van de stijl en inhoud van het boek:
“Ook al voordat de catastrofe plaatsvond, had Anton de naam ‘Buitenrust’ niet opgevat als de rust van het buitenzijn, maar als iets dat buiten de rust was, – zoals ‘buitengewoon’ niet op het gewone van het buitenzijn slaat (en nog minder op het buiten wonen in het algemeen), maar op iets dat nu juist niet gewoon is.” Uit De Aanslag van Harry Mulisch
Verschil citaat en quote
De woorden quote en citaat verschillen niet van betekenis, maar ze worden in de praktijk toch verschillend gebruikt. Bij een citaat gaat het meestal om geschreven woorden en wat serieuzere teksten. Je spreekt bij een wetenschappelijk stuk niet over quotes. Quotes gaan meer over het gesproken woord en zijn wat informeler. Een bekende quote is “Elk nadeel heb z’n voordeel – Johan Cruijff”.
Parafraseren
Als je een stuk tekst of citaat in je eigen woorden opschrijft of navertelt, heet dat parafraseren. Het synoniem is weergeven. Het lijkt een beetje op samenvatten, maar er is een verschil. Als je een tekst samenvat, breng je er structuur in, probeer je de kern weer te geven. Dat is bij parafraseren niet zo.
In dit filmpje wordt kort uitgelegd wat citeren is.