MS staat voor Multiple sclerose is een ziekte van het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg). Bij MS is de bescherm- en isolatielaag rondom de zenuwen in de hersenen, ruggenmerg en oogzenuwen (het centrale zenuwstelsel) beschadigd waardoor onder andere problemen ontstaan met lopen, voelen en zien kunnen ontstaan.
De precieze oorzaak van MS is onbekend, waarschijnlijk zijn er meerdere factoren die samen bepalen of iemand MS krijgt. Er zijn aanwijzingen dat erfelijkheid, virusinfecties of eetgewoontes een rol spelen, maar dit is nog niet bewezen. In Nederland waren er in 2016 zo’n 32.000 patiënten met MS bekend bij de huisarts (cijfers volgens het RIVM).
Hoewel MS niet echt erfelijk is, kunnen erfelijke factoren wel een rol spelen. De ‘normale’ kans op het krijgen van MS is één op duizend, komt er MS voor in de directe familie (1e of 2e graad verwantschap) dan is d kans 1 tot 3 op honderd.
Symptomen MS en de oorsprong daarvan
Bij MS ontstaan er in de hersenen en het ruggenmerg ontstekingen. Deze ontstekingen zijn meestal een paar millimeter tot een centimeter groot en beschadigen de myeline (de isolerende laag om de zenuwen). Hierdoor kunnen de zenuwen signalen niet goed meer doorgeven. Op den duur kan daardoor ook de zenuw zelf beschadigd raken. Door deze beschadiging van de myeline en de zenuwen kunnen signalen niet meer de eindbestemming in het lichaam bereiken. Dit betekent dat bijvoorbeeld een spier geen signalen meer ontvangt waardoor deze niet meer zal bewegen en verlamd zal raken. Ook als de spier zelf dus niets mankeert. MS is dus geen spierziekte. Welke klachten er ontstaan als iemand MS heeft, hangt af van de plaats waar de ontstekingen ontstaan. Dit kan dus per persoon erg verschillen.
Omdat er dus op verschillende plaatsen ontstekingen kunnen ontstaan, zijn ook de symptomen van MS erg verschillend. De symptomen zijn dus afhankelijk van in welke zenuwbaan de myelinelaag beschadigd is. De meest voorkomende symptomen zijn slecht zien of dubbelzien, evenwichtsproblemen, dove gevoelens, tintelingen en krachtsverlies, verlammingen en problemen met plassen, stoelgang en seks. Daarnaast komen ook vermoeidheid en problemen met de cognitie vaak voor. De lichte stoornissen van het geheugen en het denken vallen misschien minder op, maar zijn daardoor niet minder hinderlijk.
Kenmerkend is dat de verschijnselen van MS in het begin in aanvallen komen. Dit gebeurt omdat een beschadiging van de myelinelaag in korte tijd ontstaat. Het lichaam heeft tijd nodig heeft om de beschadiging te herstellen. Deze aanvallen noemt men ‘relapses’ of ‘schubs’. De herstelfase wordt de ‘remitting phase’ genoemd. Daardoor spreekt men van relapsing-remitting MS.
Bij de meeste mensen heeft het lichaam, na verloop van jaren, steeds meer moeite de myelinelaag te herstellen waardoor er steeds meer zenuwcellen verdwijnen. Hierdoor nemen de verschijnselen van MS geleidelijk toe, zonder herstel. We noemen dit progressieve fase van MS. In ongeveer 10% van de gevallen begint MS met deze progressieve fase, ook wel de ‘primair progressieve MS’ genoemd.
Gevolgen MS
Omdat er de ontstekingen op verschillende plaatsen kunnen ontstaan zijn niet alleen de symptomen verschillen maar kunnen ook de gevolgen van MS erg divers zijn. Deze gevolgen kunnen leiden tot problemen bij zelfverzorging, mobiliteit, arbeid en vrijetijdsbesteding. Voorspellen hoe het verloop is, is lastig omdat dit bij elke persoon kan verschillen. Hierdoor kan invaliditeit soms jaren uitblijven, maar in andere gevallen kan her verloop van de ziekte ook heel snel gaan. MS is vrijwel nooit een dodelijke ziekte. Gemiddeld wordt de levensverwachting slechts enkele jaren verkort. Bij veel patiënten met MS verloopt de ziekte in periodes van verbeteringen en verslechteringen.
Fases MS
Relapsing remitting MS: Bij zo’n 85% van de patiënten begint MS als een ziekte met aanvallen die weer overgaan. In deze begin fase kan het lichaam de schade die ontstaat, nog zelf repareren. Hierdoor verdwijnt de klacht en lijkt het alsof de ziekte in aanvallen komt.
Secundair progressieve MS: Je lichaam krijgt op den duur steeds meer moeite om de schade die ontstaat te repareren. Hierdoor kan het zijn dat na een verslechtering geen herstel meer optreedt en/of er een geleidelijke achteruitgang ontstaat. Soms begint deze fase al een paar jaar na de eerste klachten, soms duurt dit 20 jaar of meer, en soms breekt deze fase nooit aan.
Primair progressieve MS: Ook kan het zijn dat de ziekte meteen begint met een geleidelijke achteruitgang, zonder dat er ooit duidelijke aanvallen met herstel zijn geweest. Dit komt bij 10-15% van de patiënten voor.
Oorzaak van MS
Hoewel de oorzaak van MS is onbekend is, weten we wel dat de stof myeline een belangrijke rol speelt bij MS. Myeline vormt een isolatielaag rondom de zenuwen in het centraal zenuwstelsel. Deze laag zorgt ervoor dat zenuwen prikkels snel en efficiënt doorgeven. Bij MS heeft het immuunsysteem een abnormaal sterke reactie op myeline. Hierdoor wordt de myeline afgebroken en kunnen de zenuwen de prikkels niet goed doorgeven.
In de hersenen zijn bepaalde steuncellen (gliacellen), de oligodendrocyten, verantwoordelijk voor de aanmaak van myeline. In het geval van MS gaan de oligodendrocyten kapot, waardoor de myeline laag rondom de zenuw dunner wordt of zelfs verdwijnt. Bestaat MS langer, dan kunnen er littekens of ‘plaques’, ontstaan. Omdat deze hard aanvoelen, spreken we over de naam multiple sclerose: ‘harde plekken op meerdere plaatsen’ (multiple = meervoudig; sclero = hard).
Sommige genen hebben te maken met MS. Toch krijgen de meeste mensen met deze genen geen MS. Er is dus nog iets nodig voor iemand MS krijgt. Dit heeft waarschijnlijk te maken met iets in de omgeving waar degene opgroeit of een levensstijl. kan een rol spelen. Ook omgevingsfactoren als het Epstein-Barr virus (veroorzaker van de ziekte van Pfeiffer), roken en vitamine-D gebrek kunnen vermoedelijk de kans op MS groter maken zijn.
Diagnose van MS
Omdat de symptomen wisselen en soms lijken op die van andere ziektes, kan de diagnose MS lastig zijn. Daarnaast is er geen eenvoudige test die zekerheid geeft, zoals bijvoorbeeld bij suikerziekte.
Bijna altijd zal er daarom een MRI-scan van de hersenen en meestal ook het ruggenmerg gemaakt worden. Dit om de diagnose MS te bevestigen en andere ziektes uit te sluiten. Onderzoek van het hersenvocht (‘liquor’) kan de diagnose MS ondersteunen, maar volgens de ‘McDonald criteria’ niet altijd nodig. Om hersenvocht te verkrijgen, is een ruggenprik nodig.
Behandeling van MS
Genezing van MS is niet mogelijk. Wel is het in veel gevallen mogelijk om de duur van invaliderende aanvallen te verkorten. Dit wordt gedaan door, meestal via een infuus, gedurende drie tot vijf dagen prednison te geven. Een aantal medicijnen vermindert de kans op nieuwe aanvallen en het ontstaan van invaliditeit, aan de andere kant lijkt de kans op ernstige bijwerkingen bij middelen die effectiever zijn ook groter. Deze vaak effectievere middelen worden daarom in eerste instantie niet voorgeschreven. Ook zijn er medicijnen die symptomen van MS kunnen verzachten, zoals middelen tegen spasticiteit, een overprikkelbare blaas of problemen met het lopen. Overigens zijn niet alleen medicijnen belangrijk. Ook veel patiënten hebben baat bij behandelingen door de revalidatiearts en door therapieën zoals fysiotherapie, ergotherapie of logopedie.