De afkorting NAVO betekent Noord-Atlantische Verdragsorganisatie. Het is een samenwerking op het gebied van defensie en veiligheid van dertig landen uit Europa en Noord-Amerika. Nederland is vanaf de oprichting lid van de NAVO.
Na de Tweede Wereldoorlog ontstonden er twee machtsblokken: het kapitalistische westen en het communistische oosten. De communistische landen werden feitelijk bestuurd door Moskou en dat vonden de westerse landen niet zo’n veilig gevoel. Op 4 april 1949 tekenden twaalf westerse landen (België, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, het Verenigd Koninkrijk en de VS) een verdrag om zichzelf te kunnen beschermen tegen de dreiging van het communisme. Daarmee was de NAVO (NATO in het Engels) een feit. De communistische landen sloten in 1955 op hun beurt het Warschaupact, dat ophield na de Koude Oorlog.
Onderstaande tekst komt uit het NAVO-verdrag:
De partijen bij dit Verdrag bevestigen hun vertrouwen in de doeleinden en beginselen van het Handvest van de Verenigde Naties en hun wens om in vrede te leven met alle volkeren en alle regeringen. Zij hebben de vaste wil de vrijheid, het gemeenschappelijk erfgoed en de beschaving van hun bevolking, welke zijn gegrondvest op de beginselen van democratie, persoonlijke vrijheid en rechtsorde te beschermen. Zij streven naar het bevorderen van stabiliteit en welzijn in het Noord-Atlantisch gebied. Zij zijn vastbesloten hun krachten te verenigen voor de gemeenschappelijke verdediging en voor het behoud van vrede en veiligheid. Zij verklaren daarom, in te stemmen met dit Noord-Atlantisch Verdrag.
Het doel van de NAVO is het garanderen van de veiligheid en vrijheid van haar lidstaten. De NAVO heeft zelf geen leger, maar kan een beroep doen op de legers van de lidstaten. Daarbij is artikel 5 van het verdrag erg belangrijk: wie een van de NAVO-landen aanvalt, valt de hele NAVO aan. Oftwel: alle NAVO-leden zullen dan te hulp schieten met militairen, experts en materiaal.
Artikel 5:
De partijen komen overeen dat een gewapende aanval tegen een of meer van hen in Europa of Noord-Amerika als een aanval tegen hen allen zal worden beschouwd.
Dit artikel is eenmaal van toepassing verklaard, namelijk na de aanslagen op 11 september 2001 in de VS. Een coalitie van de NAVO-landen vertrok naar Afghanistan voor een militaire missie om het Taliban-regime omver te werpen en Al Qaida te verdrijven.
Leden van de NAVO
“Elke Europese staat die de verwezenlijking van de beginselen van dit Verdrag kan bevorderen en die kan bijdragen tot de veiligheid van het Noord-Atlantische gebied” mag lid worden van de NAVO.
Naast de twaalf leden die vanaf het begin lid waren (zie boven), zijn later toegetreden tot de NAVO:
- Turkije en Griekenland (1952)
- Bondsrepubliek Duitsland (1955)
- Spanje (1982)
- Tsjechië, Polen en Hongarije (1999)
- Estland, Letland, Litouwen, Slowakije, Slovenië, Roemenië en Bulgarije (2004)
- Kroatië en Albanië (2009)
- Montenegro (2017)
- Noord-Macedonië (2020)
Over de toetreding van Georgië en Oekraïne was men het niet eens en een land kan alleen toetreden als alle leden het daarmee eens zijn.
Membership Action Plan van de NAVO
President Zelensky van Oekraïne heeft in september 2022 een verzoek ingediend bij de NAVO om versneld te mogen toetreden vanwege de oorlog in Rusland. Finland en Zweden dienden vorig jaar mei al een aanvraag in voor het lidmaatschap van de NAVO; ook vanwege de situatie tussen Rusland en Oekraïne. Beide landen zijn nu kandidaat-lid en mogen versneld toetreden. Ze hebben nu nog de status van ‘genodigden’. Dat houdt in dat ze niet mogen meestemmen, maar wel aansluiten bij alle NAVO-overleggen.
In 1999 ontwikkelde de NAVO het Membership Action Plan. Landen die toe willen treden tot de NAVO worden geholpen bij de voorbereidingen die nodig zijn. Het programma beschrijft de politieke en militaire uitgangspunten waaraan de aspirant-toetreder moet voldoen.
NAVO hoofdkwartier
Het politieke en administratieve hoofdkwartier van de NAVO zit vanaf 1967 in Brussel (Haren). Eerder was het gevestigd in Londen en Parijs. Het NAVO hoofdkwartier huisvest onder andere de Noord-Atlantische Raad (die bestaat uit vertegenwoordigers van alle lidstaten) en het kabinet van de secretaris-generaal van de NAVO. Sinds 2014 is dat Jens Stoltenberg, ex-premier van Noorwegen. Deze hoogste functie van de NAVO wordt traditiegetrouw bekleed door een Europeaan.
Tachtig kilometer zuidelijker in Casteau ligt het militaire hoofdkwartier van de NAVO, dat Supreme Headquarters Allied Powers Europe (SHAPE) genoemd wordt. Vanuit daar worden alle militaire operaties van de NAVO aangestuurd. De hoogste militaire commandant (Supreme Allied Commander Europe is tot nu toe altijd een Amerikaan geweest.
Na de Koude Oorlog is het militaire belang van de NAVO minder geworden. Maar er zijn nieuwe uitdagingen voor de NAVO gekomen, zoals terrorisme, antipiraterij missies en hulpverlening bij rampen.