Isogram

10 dec 2020 | Werk en Opleiding

isogram

Niet het eerste wat je leert op school: wat is een isogram?

Maar het is zeker interessant en via internet (bron: Wikipedia) zijn er veel interessante wetenswaardigheden te vinden. Een isogram is een woord waarin elke letter slechts eenmaal voorkomt. De meeste isogrammen zijn korte woorden, hoe langer de woorden hoe zeldzamer het fenomeen. In theorie zou het langste woord uit de 26 letters van het alfabet kunnen bestaan, maar het is nog niemand gelukt van al die letters een woord te maken.

Eenmaal aan het zoeken op internet raak je vanzelf getriggerd.

De meest voorkomende korte woorden zijn de lidwoorden ‘de’ en ‘het’ en het telwoord ‘vier’. Boven de tien letters heb je courante woorden als vragenlijst (11), opslagruimte (12), filmproducent (13) en verontschuldig (14). En natuurlijk zijn Van Dale en het Groene Boekje op zoek gegaan naar woorden met een zo groot mogelijk aantal letters. Zij komen tot sandwichformule, whiskyproducent en campinghoudster, elk 15 letters. 

Aanhangers van Opperlan(d)s beschouwen het Nederlands puur om plezier te genereren uit de vorm van taal, ofwel op zijn Opperlans gezegd ‘recreatietaal’. Zij gaan een stapje verder en komen met het woord ‘gymwijfvriendjeskopbalzucht’, een woord van 17 letters. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat het alfabet niet uit 26 maar uit 27 letters bestaat, de ij wordt niet als samengestelde klank maar als een aparte letter beschouwd. De ij wordt een digraaf genoemd, een opeenvolging van twee lettertekens die samen één gesproken klank geven. 

Grootmeester en fervent aanhanger van Opperlans was Hugo Brandt Corstius. Onder zijn pseudoniem Battus stelde hij in 1981 het handboek Opperlanse taal- en letterkunde op. Zijn slogan was “Nederlands met vakantie, Nederlands zonder het akelige nut dat aan die taal nu eenmaal kleeft”. Over de Opperlander zei hij dat deze de woorden en zinnen niet bekijkt om er wijzer van te worden maar om ervan te genieten. Hij stelde ook een Opperlan(d)se grondwet op: “Wat kan dat mag en wat niet kan dat mag helemaal”.

Opperlans is eigenlijk een competitieve taal, veel vondsten zouden in het Guinness Book of Records niet misstaan. Naast het woord met de meeste opeenvolgende medeklinkers (medeklinkerstapeling, als in ‘slechtstschrijvend’) heb je de klinkerstapeling, met ‘zaaiuien’ als langste woord. En ‘hottentottententententoonstelling’ – ons welbekend – is een lettergreepstapeling. Een pangram is de korts mogelijke zin met alle letters van het alfabet, een uitdaging dus! ‘The quick brown fox jumps over the lazy dog’ is er een, maar in het Nederlands is er geen voorbeeld te vinden. 

Een palindroom, een woord dat op zich al tot de verbeelding spreekt, kenmerkt zich doordat het omkeerbaar is, zoals in ‘lepel’ en ‘meetsysteem’. Het langste Nederlandse palindroom is ‘nepkoortsmeetsysteemstrookpen’ en betekent nep-pen om strookjes mee in te vullen van een systeem dat koorts meet. Dit woord is natuurlijk niet te vinden in een woordenboek. Dan het basaltwoord zoals Zeeland, plusminus, beweeglijk, onderop, volledig. Je gebruikt deze woorden maar bent je er niet van bewust hoe deze woorden eigenlijk een innerlijke tegenstelling in zich hebben. Tenslotte het isogram, het woord waarin elke letter maximaal eenmaal mag voorkomen.

Terug naar het isogram

Het woord isogram is zelf trouwens ook een isogram, het is een zogenaamde ‘zelfvervuller’, dat wil zeggen een woord dat zelf de eigenschap heeft die het benoemt. Een zelfvervuller is weer de meest voorkomende verschijningsvorm van autologie, een studie die op zichzelf betrekking heeft. 

Je zult denken ‘wat heb ik aan die informatie’, maar mooi dat het woord isogram heel vaak is gegoogeld in 2019, zo vaak dat het in de lijst van trending zoekwoorden terecht is gekomen. En het daagt je uit om een ander de loef af te steken.

Taalspelletjes met isogrammen

Nu we midden in de tweede Coronagolf zitten, met zicht op een derde, moeten we creatief zijn. De Kerst wordt rustig nu we zeker weten niet meer dan drie mensen te mogen uitnodigen. Aan één kant een domper, aan de andere kant wordt er een beroep gedaan op onze inventiviteit, hoe gaan we ons binnenshuis vermaken?

Bernadette en Ivanka FaceTimen elkaar dagelijks. Hoewel ze gewoonlijk geen moeite hebben om uren vol te kletsen en elkaar tot in detail te vertellen waar ze mee bezig zijn, wie ze hebben gesproken, de laatste roddels en de puberale ruzies met hun ouders, hebben ze een spelletje bedacht om de sleur te doorbreken.

Opdracht 1 is: noem zoveel mogelijk plaatsnamen in de vorm van een isogram. Bernadette woont in Skûlenborch (Friesland) en bijt het spits af met deze 11 letters tellende plaatsnaam. Ivanka noemt Fuengirola, de Spaanse badplaats waar zij vroeger met vakantie is geweest, helaas slechts 10 letters. Bernadette komt met Zwijndrecht (11) en Ivanka revancheert met de Oostenrijkse wintersportplaats Gumpoldskirchen, dat wel 15 letters telt. Lachend van de pret rollen ze achterover.

Wikipedia meldt dat van de totaal 430 gemeenten in Nederland 72 isogrammen zijn, in België zijn dat er 117 van de 570, maar in het Brusselse gewest met 19 gemeenten is slechts de gemeente Vorst een isogram.

Opdracht 2 wordt ook lachen, namen van personen. Met de Kerst in zicht komen ze al snel op de schepper van Flappie, Youp van ’t Hek, een isogram van 11 letters. Verder dan Michael J. Fox – de acteur van Back tot he Future – en Jan Wouters – ex-voetballer – en klasgenoot Lex Smit komen ze echter niet.

Al giebelend en ondertussen serieus bezig met de taalspelletjes en het nalezen van wetenswaardigheden via het web, komen ze tot het lumineuze idee om een quiz op te zetten voor hun hele klas. Een taalquiz of misschien een speciale editie van 30 seconds, waarin allerlei vragen aan de orde komen over de bijzondere uitspattingen die onze taal rijk is. Het zou leuk zijn om het spel te spelen op de laatste vrijdag voor de Kerstvakantie, verplichte lestijd voor alle leerlingen, dus iedereen moet meedoen. Ze maken teams van vier  en dagen ook een team van leraren uit. Zij zijn benieuwd of ze zelfs de strenge leraar Nederlands kunnen verleiden om mee te doen en ze hopen hem dan natuurlijk af te troeven. Op school wordt het idee warm ontvangen, we zijn benieuwd!